در مقاله‌ای به قلم مصطفی قدیمی بررسی شد؛
آینده پژوهی ابزار هوشمندانه یک مدیرخلاق در پروژههای معدنی
در پروژههای معدنی، به‌ویژه معادن زیرزمینی که با شرایط پیچیده زمین‌شناسی و رفتار غیرقابل‌پیش‌بینی تودهسنگها روبه‌رو هستند، طراحی و پیشبینی دقیق به تنهایی کافی نیست. مصطفی قدیمی، کارشناس ارشد شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران، در مقاله‌ای تأکید کرده است که برای مدیریت موفق چنین پروژه‌هایی، حضور مدیرانی خلاق و آشنا به مکانیک سنگ ضروری است.
بر اساس مقاله او، این مدیران باید بتوانند با بهره‌گیری از آینده‌پژوهی و نگاه خلاقانه، ضمن ارزیابی دقیق ریسک‌ها، تهدیدات را به فرصت تبدیل کنند و به سمت تحقق اهداف راهبردی شرکت گام بردارند. چرا که تصمیم‌های ما مربوط به آینده است اما دانسته‌ها از گذشته می‌آید، آینده‌پژوهی میتواند به‌عنوان یک ابزار هوشمند در خدمت مدیران خلاق برای تصمیم‌گیری‌های دقیق و اثربخش در معدن‌کاری قرار گیرد.
مقدمه
آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش‌هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آیندههای بالقوه و برنامه‌ریزی برای آنها می‌پردازد. آینده پژوهی نشان میدهد که چگونه از دل تغییرات (یا عدم تغییرات) امروز، واقعیت فردا تجلی مییابد. آینده پژوهی، تفکرات فلسفی و روشهای علمی و مدلهای مختلف بررسی و مطالعه آینده را مطرح و با استفاده از آنها، آیندههای بدیل و احتمالی را ترسیم میکند (ملک اخلاق و سلیمانی، ۱۳۹۵). لذا میتوان گفت آینده پژوهی، ابزاری برای مهندسی هوشمندانه آینده است. آینده نگری تلاشی سیستماتیک برای بررسی درازمدت آینده علم، فناوری، اقتصاد، محیط و جامعه به منظور شناسایی پدیده‌های نوظهور و حوزه‌های زیربنایی تحقیقات استراتژیک است که بیشترین منافع اقتصادی و اجتماعی را در برداشته باشد (ضیایی پرور، ۱۳۹۱). درجهان امروز آینده پژوهی و آینده نگری یک ضرورت است. از این رو مدیران بایستی ضمن الـــزام به تجهیز علم آینده‌شناسی و آینده‌نگری، هنر مدیریت در محیط بی‌ثبات و پویا و چگونگی برخورد با پدیده تغییر و بهره برداری از آن را بیاموزند. داشتن نگرش عمیق و ژرف نگری از تحولات شتابنده محیطی و کلان نگری که حاصل توجه عمیق به آینده است نیاز مدیران کشور است. مدیران قرن بیست ویکم منتظر نمیمانند تا فرصت به سراغ آنان برود بلکه تغییر سکهای است که دو رو دارد که یک روی آن فرصت و روی دیگر آن تهدید است. مدیران عصر حاضر بایستــی ضمن دارابودن توانایی شناسایی و بهره برداری از فرصتها، هنر تبدیل تهدید به فرصت را نیز بدانند. هنر بهره برداری از تغییر ناشی از انقلاب فناوری مهمترین هنر مدیران امروز است. همه چیز در جهان در حال دگرگونی و تغییر است. به قول مایکل دل تنها چیز ثابت خود تغییر است (هاشمی جیردهی، ۱۳۸۵). آینده‌نگری یا رهبری آینده‌نگر تلاش میکند تا از طریق شناسایی وضعیتها، آینده دلخواه را بسازد. آینده‌نگری پیشگویی‌ها و پیش‌بینی‌های خاص نیست، بلکه فرایند سیستمی از تفکر درباره آینده است. بدین منظور که، انتظارات منطقی را برای شناسایی فرصتها و تهدیدهای پیش روی سازمان شکل دهد و اقداماتی را که پیامدهای مطلوب را ارتقاء خواهد داد تدارک ببیند (غلامی و حسین پور، ۱۳۹۵). در این پژوهش ضمن تعریف خلاقیت و ویژگیهای افراد و مدیران خلاق، سعی بر آن شده است که آینده‌پژوهی را به عنوان ابزاری برای مدیران خلاق در پروژههای معدنی معرفی گردد.
خلاقیت و ویژگیهای افراد خلاق
خلاقیت یعنی به کارگیری توانایی‌های ذهنی برای ایجاد یا تبلور یک فکر یا مفهوم جدید که برخی نیز آن را به ترکیب ایده‌ها یا ایجاد پیوستگی بین ایده‌ها تعبیر میکنند. خلاّقیت پیدایش یک اندیشه نو بوده در حالی که نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است، از این زاویه ممکن است شخص خلاّق نوآور نباشد؛ یعنی میتواند ایده‌های جدید داشته ولی توانایی عرضه آن را نداشته باشد. بنابراین افرد نوآور غالباً خلاّق هستند ولی همه افراد خلاّق الزاماً نوآور نیستند (مرادی و رشید پور، ۱۳۹۲). روانشناسان سعی داشته‌اند تا مشخصات افرادی که دارای سطح بالایی از خلاقیت هستند را مشخص کنند. ستیز مشخصات زیر را برای افراد خلاق بیان داشته است:
سلامت روانی و ادراکی: توانایی ایجاد تعداد زیادی ایده به طور سریع
انعطافپذیری ادراک: توانایی دست کشیدن از یک قاعده و چهارچوب ذهنی ثابت
ابتکار: توانایی در ایجاد و ارائه پیشنهادهای جدید
ترجیح دادن پیچیدگی نسبت به سادگی: توجه کردن و در نظر گرفتن چالش‌های جدید مسائل پیچیده
استقلال رأی و داوری: متفاوت بودن از همکاران در ارائه نظرات و اندیشه‌های نو (کاظم پور و همکاران، ۱۳۹۲).
۳- ویژگیهای مدیر خلاق
مدیر خلاق و نوآور کسی است که از هیچ چیز، همه چیز میآفریند. مدیر خلاق با استفاده از نیروی ذاتی و تخیل خلاق خود، امکانات بالقوه را به بالفعل تبدیل میکند. مدیر خلاق باید فضایی بیافریند که خودش بتواند خلاق باشد و افراد سازمان را هم نیز برای خلاقیت تحریک کند و این فضا، فضایی است که از کار روزمره به دور است و به نحوی تفویض اختیار کند تا هر کسی خود مشکل خودش را حل کند (سایت راسخوان، ۱۳۹۳). مدیران بایستی زمینههای لازم را برای خلاقیت و نوآوری کارکنان فراهم کنند، مدیران نیاز بدان خواهند داشت که درک کنند خلاقیت از سه بخش عمده تشکیل شده است: ۱- تخصص، ۲- تفکر خلاق و ۳- انعطاف پذیر و انعکاس. مدیران میتواند بر دو بخش نخست نیز اثر گذار باشند اما انجام این کار هزینه بر و وقت گیر است، آن چه که اثربخشی بیشتری دارد افزایش انگیزش درونی کارکنان است (عبدالهی، ۱۳۸۷). ویژگیهای مدیر خلاق عبارت است از:
۱- اعتماد به نفس دارد و مقاوم، مصمم و سمج است.
۲- قدرت تحمل ابهامات را دارد و دیرتر خسته و کلافه و سردر گم میشود.
۳- به پدیده‌ها نگاهی غیر مرسوم دارد.
۴- قدرت اطلاعات تخصصی و عمومی زیادی دارد.
۵- در مدیریت خود از سبک رهبری تفویضی استفاده میکند و بسیار انعطاف پذیر است.
۶- ثبات فکری دارد و ساده انگار نیست.
۷- تجربه پژوهشی‌اش او را به دنبال فکرهای بکر و دست نخورده میکشاند.
۸- جسارت برخورد با مسایل پیچیده را دارد.
۹- علاقه وافری به کار و تلاش و کوشش دارد.
۱۰- دقیق و ریز نگر است و به دقت به اطراف نظر می‌افکند.
۱۱- در ضمن استقلال رای و قضاوت، حوصله و توانایی شنیدن و هم جوشی افکار را دارد.
۱۲- خطر پذیر است.
۱۳- سریع الانتقال است و قدرت حل مسائل را دارد.
۱۴- برای پیشبرد اهداف خود، از ارتباطات گروهی و شخصیتی استفاده میکند.
۱۵- برنامه‌ریزی او بلند مدت و راهبردی است.
۱۶ فرصت طلب و موقعیت جوست و قبل از دیگران طرح‌های خود را ارائه میدهد.
۱۷- سنت شکن و نو گراست.
۱۸- گیرنده‌های قوی و حساسی دارد.
۱۹- هوش های چند گانه او از متوسط جامعه بالاتر است (سایت راسخوان، ۱۳۹۳).
۲۰- عمل گرایی نشانه یک مدیر برجسته و خلاق میباشد.
۲۱- مدیر کسی است که میتواند نتایج مطلوب را به دست آورد و رهبر کسی است که توانایی پیشبینی آینده را دارد. وظیفه یک رهبر تضمین عملکرد عالی در کار مورد نظر است.
۲۲- وظیفه یک مدیر این است که آفریننده شرایط و موقعیت‌ها باشید نه آفریده آنها.
۲۳- اراده کنید که همیشه به وجود آورنده تحولات باشید نه قربانی تغییرات.
۲۴- آینده متعلق به کسانی است که ریسک میکنند، نه افراد راحت طلب.
۲۵- مرتباً با کارکنان تمرین اندیشه گشایی کنید، یعنی بگذارید هر کس هر ایده‌ای به ذهنش می‌رسد آزادانه بیان کند. با این کار آنها را تشویق می‌کنید تا مدام در مورد کارشان تفکر خلاق داشته باشند.
۲۶- از نشانه های یک مدیر برتر نتیجه گیری شدید اوست (ترکمندی، ۱۳۸۹).
مدیران خلاق و آینده‌نگر در پروژههای معدنی
در این پژوهش مدیر خلاقی که حوزه فعالیتش در خصوص مدیریت پروژههای مکانیک سنگی در معادن زیرزمینی میباشد را از زاویه آینده پژوهی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. مکانیک سنگ علم مطالعه اثر نیروها به روی سنگ‌هاست. مهمترین هدف مکانیک سنگ گردآوری آن دسته از اطلاعاتی است که با آنها بتوان سازه‌های مهندسی را در داخل (تونلها و فضاهای زیر زمینی) یا به روی سنگ‌ها (پایداری شیروانیها) طراحی و اجرا نمود (شهریار، ۱۳۹۰). با توجه به شرایط گوناگون زمین شناسی و طبیعت پیچیده تودهسنگها، پیشبینی و مدل‌سازی رفتار توده‌سنگ در پروژه های معدنی، به ویژه پیرامون فضای زیرزمینی را از دیدگاه علمی و نظری مشکل میسازد. تعدد عوامل موثر بر رفتار توده‌سنگ و عدم شناخت قطعی آنها لزوم ارزیابی رفتار واقعی آن را ایجاب میکند. به مشاهده، اندازه‌گیری و ثبت پارامترهای رفتاری توده‌سنگ رفتار سنجی، به هر وسیله‌ای که بدین منظور استفاده شود ابزار و به عمل استفاده از ابزار برای رفتارسنجی، ابزاربندی گفته میشود. ابزار اندازه‌گیری، برای بررسی و اندازه‌گیری حرکات سطحی، تغییرشکل‌های زمین، تنش‌‌ها و غیره به کار میرود. انتخاب این ابزارها نیاز به یک دید کلی از خواص توده‌سنگ و نیز اهدافی که برای فرایند رفتار سنجی متصور شده، دارد. به طور کلی رفتار سنجی فضاهای زیرزمینی در یک طرح در سه بخش تقسیم بندی میگردد: رفتارسنجی فضاهای زیر زمینی قبل از اجرای طرح، در حین اجرا و پس از اجرا (هنگام بهره برداری به منظور پیشبینی و کنترل مخاطرات احتمالی) (آهنگری، ۱۳۸۹). بنابراین روشهای آینده پژوهی و رفتارسنجی فضاهای زیرزمینی، چشم مدیران خلاق را نسبت به رویدادها، فرصتها و مخاطرات احتمالی آینده باز نگه داشته و ابهامات را کاهش داده و توانایی انتخاب گزینههای هوشمندانه را افزایش میدهد از این رو به آنها اجازه داده تا بدانند که به کجاها میتوانند بروند (آیندههای اکتشافی)، به کجا باید بروند (آیندههای هنجاری) و از چه مسیرهایی میتوانند با سهولت بیشتری به آیندههای مطلوب خود برسند (راهبردهای معطوف به آینده سازی) (الهی نژاد، شریفی، ۱۳۹۴).
لذا اهداف ابزار بندی در فضاهای زیرزمینی عبارت است از ارزیابی و تایید صحت پارامترهای طراحی، کنترل و بهینه سازی مراحل اجرا، بهبود شرایط ایمنی اجرای طرح، علت یابی مسائل، کاهش هزینه اجرا، ارزیابی روشهای نوین اجرا و پیشبرد دانش و فناوری احداث فضاهای زیرزمینی. برای حصول به نتایج فوق باید برنامه ابزار بندی با دقت تمام طراحی گردد. بدین معنی که با طی مراحل زیر بصورت قدم به قدم، سیستمی ایجاد کرد که در آن سوال مورد نظر طراح دقیقاً طرح شده و ابزار مناسب برای پاسخگویی به سوال مذکور به درستی انتخاب و در محل مناسب نصب و قرائت گردد تا نتایج حاصله پس از تحلیل مناسب، به کمک مهندس طراح بیاید:
تشخیص مناطقی که توان ایجاد مشکل را دارند.
آیا این مناطق احتیاج به رفتارنگاری دارند؟ چرا؟
چه پارامترهایی باید در این محل ها ثبت و رفتار نگاری شوند؟
از چه نوع ابزاری باید برای ثبت این پارامترها استفاده شود؟
داده ها چگونه بایستی جمع آوری شوند؟
اطلاعات حاصله چگونه بایستی مورد تفسیر قرار گیرند؟
هزینه طرح داده چه مقدار است؟(آهنگری، ۱۳۸۹).
بنابراین آینده‌پژوهی دیدن هر چیز قبل از وقوع آن است. بحرانها به جز در موارد نادر علائم هشدار دهنده‌ای را قبل از وقوع از خود بروز میدهند. مدیر خلاق نباید به راحتی از کنار این علائم هشدار دهنده عبور کند. البته بعضی از آنها نشانه ها را احساس نمیکنند چون وقایع آینده برایشان اهمیت ندارد. خلاصه این که مدیران میتوانند با انجام آینده‌پژوهی، علایم اولیه خیلی از بحرانها را قبل از وقوع آنها درک و آنرا مهار کنند (سایت آینده پژوهی، بیتا).
نتیجه گیری
دگرگونی در سراسر جهان امروزه باعث شده که خلافیت بیش از پیش اهمیت یابد و جوامع فقط از راه ابتکار و نوآوری میتوانند خود را با شرایط جدید تطبیق دهند. یکی از ارکان اصلی برنامه‌ریزی استراتژیک دارا بودن ذهنی خلاق و آینده پژوهانه است. مدیران خلاق ریسک‌ها را مدیریت میکنند، کنجکاوند، جسورانه مدیریت میکنند، از فرصتها به بهترین شیوه بهره می‌برند، رویکرد استراتژیک‌شان را حفظ میکنند. مدیرانی که بیشترین خلاقیت را در رهبری نشان میدهند افرادی انگیزه بخش و با اثرگذاری بالا، قاطع و مصمم و مستقل هستند و نکته‌ی مهم‌تر اینکه از کنجکاو بودن هراس ندارند و در کار خود با اطمینان و آرمش بحران را با آرامش مدیریت میکنند. بنابراین آینده‌پژوهی میتواند به عنوان ابزاری جهت تصمیمات هوشمندانه برای مدیران خلاق در پروژههای معدنی محسوب گردد.
منابع و مراجع
ملک اخلاق، اسماعیل، سلیمانی، رضا، (۱۳۹۵). تاثیر آینده نگاری شرکتی بر تصمیمات استراتژیک و عملکرد شرکت. چهارمین کنفرانس بین المللی مدیریت استراتژیک، ۱۶ و ۱۷ آذر ۱۳۹۵ دانشگاه تهران، ۴۵۲-۴۳۹٫
ضیایی پرور، حمید، (۱۳۹۱). روشهای آینده نگری و آینده پژوهی. مدیر یار پایگاه جامع مدیریت http://athir.blogfa.com/post/4558
هاشمی جیردهی، سید مهدی، (۱۳۸۵). مدیران آینده نگر، سایت آینده نگر ، http://daneshnameh.roshd.ir
غلامی، احمد، حسین پور، فرهاد، (۱۳۹۵). بررسی رابطه آینده نگری مدیران با عملکرد در واحدهای صنعتی. ششمین کنفرانس ملی MNGTCONF04_006.
مرادی، علیرضا، رشید پور، علی، (۱۳۹۲). نقش خلاقیت در فرآیند حل مسائل فرهنگی از طریق هم افزایی فرهنگی. مجله مهندسی فرهنگی.
کاظم پور، نسرین، پاغر، مرجان، ناصری، مینا، (۱۳۹۲). نظام پذیرش و بررسی پیشنهادها ابزاری مناسب جهت رشد نوآوری و خلاقیت در سازمان. یازدهمین همایش و پنجمین جشنواره ملی نظام پیشنهادها.
ویژگیهای یک مدیرخلاق چیست؟ (۱۳۹۳). https://rasekhoon.net/faq/show/1039896/
عبداللهی، ابوطالب، (۱۳۸۷). نقش مدیران و سازمانها در خلاقیت و نوآوری. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، حصون شماره ۱۶٫
ترکمندی، حمید رضا، (۱۳۸۹). ویژگیهای مدیر موفق و مدیر خلاق( ۲۴۰ نکته در مورد مدیر موفق). www.zibaweb.com.
شهریار، کورش، (۱۳۹۰). جزوه مکانیک سنگ، دانشگاه صنعتی امیر کبیر.
آهنگری، کاوه، (۱۳۸۹). جزوه دوره دکتری ابزار بندی ژئوتکنیکی، دانشگاه علوم و تحقیقات.
الهی نژاد، حسین، شریفی، مهدی، (۱۳۹۴). چشم انداز مهدویت با کاربست آینده پژوهی. دومین کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، استانبول.
آینده پژوهی، سایت مجمع مدیران مدیران، http://majmamodiran.ir
ارسال دیدگاه