ارزیابی توسعه پایدار در معدن سنگ آهن صاحب

هدف اصلی پایداری معادن، افزایش سود، کاهش ریسک عملیاتی و دستیابی به محیط زیست ایده آل است. توجه به توسعه پایدار در فعالیت­های معدنکاری می­تواند مشکلات زیست محیطی را کاهش دهد و آثار مثبت اجتماعی و اقتصادی به دنبال داشته باشد. هدف از این پژوهش، ارزیابی آثار زیست محیطی و توسعه پایدار در معدن سنگ آهن صاحب است. لذا در این مطالعه مدل کمی ارزیابی آثار زیست محیطی با استفاده از روش ماتریس به کار گرفته شده است.

نتایج بررسی­‌ها نشان دهنده این مورد است که مولفه‌­های سلامتی و ایمنی انسان، مسائل اجتماعی و آرامش صوتی به ترتیب با امتیازهای ۴۶، ۴۱ و ۳۳ درصد، دارای بیشترین آسیب زیست محیطی از فعالیت‌­های معدنکاری منطقه هستند. در نهایت ارزیابی پایداری معدن مذکور با استفاده از مدل ریاضی فیلیپس انجام شد. مجموعه محاسبات با در نظر گرفتن این که تاثیر پارامترهای زیست محیطی بیشتر از پارامترهای انسانی است نشان داد که فعالیت‌­های معدنکاری معدن مذکور پایدار بوده ولی سطح پایداری آن ضعیف است. بنابراین تمهیدات مناسب جهت انجام فعالیت‌­های معدنی در منطقه با اولویت محیط زیست باید صورت گیرد.

در ادامه این نوشتار مقاله مصطفی قدیمی (دانش آموخته دکتری مهندسی معدن)، کارشناس ارشد بهره برداری با موضوع  « ارزیابی توسعه پایدار در معدن سنگ آهن صاحب» می‌آید:

 

چکیده                                                                                                                                                   

   توسعه پایدار نتیجه ایجاد تعادل سه اصل محیط زیست، اجتماع و اقتصاد است، به طوری که عدم توجه به هر کدام از این اصول موجب بر هم خوردن تعادل و فاصله گرفتن از توسعه پایدار می­شود. هدف اصلی پایداری معادن، افزایش سود، کاهش ریسک عملیاتی و دستیابی به محیط زیست ایده آل است. توجه به توسعه پایدار در فعالیت­های معدنکاری می­تواند مشکلات زیست محیطی را کاهش دهد و آثار مثبت اجتماعی و اقتصادی به دنبال داشته باشد. هدف از این پژوهش، ارزیابی آثار زیست محیطی و توسعه پایدار در معدن سنگ آهن صاحب می­باشد. لذا در این مطالعه مدل کمی ارزیابی آثار زیست محیطی با استفاده از روش ماتریس به کار گرفته شده است. نتایج بررسی­ها نشان دهنده این مورد است که مولفه­های سلامتی و ایمنی انسان، مسائل اجتماعی و آرامش صوتی به ترتیب با امتیازهای ۴۶، ۴۱ و ۳۳ درصد، دارای بیشترین آسیب زیست محیطی از فعالیت­های معدنکاری منطقه هستند. در نهایت ارزیابی پایداری معدن مذکور با استفاده از مدل ریاضی فیلیپس انجام شد. مجموعه محاسبات با در نظر گرفتن این که تاثیر پارامترهای زیست محیطی بیشتر از پارامترهای انسانی است نشان داد که فعالیت­های معدنکاری معدن مذکور پایدار بوده ولی سطح پایداری آن ضعیف است. بنابراین تمهیدات مناسب جهت انجام فعالیت­های معدنی در منطقه با اولویت محیط زیست باید صورت گیرد.

واژه‌های کلیدی: توسعه پایدار، آثار زیست محیطی، پایداری، صاحب

 

۱-مقدمه

      توسعه پایدار نتیجه ایجاد تعادل سه اصل محیط زیست، اجتماع و اقتصاد است، به طوری که عدم توجه به هر کدام از این اصول موجب بر هم خوردن تعادل و فاصله گرفتن از توسعه پایدار می­شود. هدف اصلی معدنکاری پایدار، افزایش سود، کاهش ریسک عملیاتی و تامین شرایط ایده آل زیست محیطی است. ارزیابی آثار زیست محیطی[۱]  EIAجهت جلوگیری و کنترل مشکلات زیست محیطی حاصل از صنایع مختلف، امری ضروری است. هدف از برنامه EIA، شناسایی اثرات مضر فعالیت­های معدنی و تعیین تمام بخش­های تاثیر پذیر از این اثرات و تلاش در جهت کاهش اثرات بلند مدت آن است]۴[. بنابراین اهداف کلی ارزیابی آثار زیست محیطی معدنکاری را می­توان بشرح زیر جمع بندی نمود: پیشگیری از آثار مخرب ناشی از فعالیت­های معدنی، توجه به قوانین و استاندارهای زیست محیطی در تمام مراحل عمر معدن، ایجاد دانش کافی در مورد اهمیت مسائل زیست محیطی در مدیریت پروژه، برآورد هزینه مورد نیاز برای پیشگیری از آثار نامطلوب زیست محیطی، ارزیابی کمی و کیفی پارامترهای موثر واحد استخراج بر محیط زیست و ارائه پیشنهاداتی برای کاهش آلودگی منابع طبیعی]۱۰[. ارزیابی آثار زیست محیطی با روش­های مختلفی از قبیل ماتریس­ها، شبکه­ها، چک لیست­ها، آنالیزهای ورودی-خروجی، مجموعه­های فازی و …. انجام می­شود. یکی از پرکاربردترین روش­های ارزیابی آثار زیست محیطی استفاده از روش ماتریس می­باشد که در آن یک بعد ماتریس فاکتورهای موثر[۲] و بعد دیگر آن مولفه­های زیست محیطی[۳] است که توسط فاکتورهای موثر تحت تاثیر قرار می­گیرند. روش­های ماتریس با توجه به آزمایش­های مختلف برای ارزیابی آثار زیست محیطی توسعه یافته­اند و به دلیل سادگی و قابل فهم بودن مورد استفاده قرار می­گیرند]۱۱-۱۴[.

 

 

 دیانی و همکاران در سال ۲۰۰۹ در خصوص تجزیه و تحلیل زمین آماری غلظت سرب، روی و کادمیم در خاک­های حومه سپاهان شهر واقع در جنوب اصفهان تحقیقاتی انجام داده­اند. نتایج نشان داد که غلظت عناصر سرب و روی در بیشتر اراضی اطراف سپاهان شهر بالای آستانه ی خطر (۵۰ پی پی ام و ۱۲۵ تا ۱۵۰ پی پی ام به ترتیب برای سرب و روی)     می­باشد، ولی غلظت کادمیم زیر آستانه­ی خطر (۵/۱ تا ۵/۲ پی پی ام) می­باشد. اراضی اطراف معادن دارای آلودگی بیشتر و با افزایش فاصله از معدن میزان آلودگی کاهش می­یابد]۴[. شریعتی و همکاران در سال ۱۳۹۰ پژوهشی بر میزان آلایندگی ناشی از صنایع فرآوری سرب و روی بر آب و خاک منطقه انگوران-دندی را انجام داده اند. بررسی­ها و نتایج تجزیه شیمیایی نشان می­دهد که در اثر فعالیت صنایع موجود در منطقه میزان برخی عناصر در منطقه از حالت طبیعی خود خارج و ناهنجاری­های زیست محیطی در منطقه ایجاد شده است. این مقاله به طور اختصاصی با بررسی میزان مجاز عناصر سرب، روی، کادمیم و آرسنیک، راه های اصلی ورود عناصر را به محیط زیست منطقه بررسی و سعی کرده راهکارهایی برای کنترل و کاهش میزان آنها ارائه کند]۷[­.

 صمیمی نمین و همکاران در سال ۲۰۱۱ با تاکید بر اینکه روش معدنکاری در معدن گل گهر بایستی در راستای توسعه پایدار باشد با استفاده روش فولچی مطالعاتی را انجام داده­اند. بررسی­های نامبردگان نشان داد که روش­های استخراج روباز، جبهه کار طولانی و تخریب در طبقات فرعی بیشترین آسیب را به محیط زیست وارد می­کردند]۱۶[. اسماعیل پور فرد و همکاران در سال ۱۳۹۴ پژوهشی بر روی آلودگی خاک، آب، گیاه و گرد و غبار به روی، سرب و کادمیم در معدن سرب و روی گوش فیل انجام داده اند. با توجه به اینکه در اثر معدنکاری بخش قابل توجهی از کانیهای حاوی عنصرهای سنگین به صورت غبار در هوا پراکنده و آلودگیهایی را در هـوا، آب و خـاکهـای اطراف ایجاد می­کنند. روان آب هم ممکن است با حرکت از کوه به طرف دشت، عناصر آلاینده را از معدن به خاک انتقال دهـد. یکـی از انـواع آلـودگیهـا، آلودگی به فلزات سنگین می­باشد. نتایج بررسی­ها نشان داد که در ۱ تا ۲ کیلومتری معدن گوشفیل، خاکها به سرب و روی آلوده­اند]۵[. ایلخانی و همکاران در سال ۱۳۹۵با استفاده از مدل ریاضی فیلپس به بررسی شاخص­های توسعه پایدار معدن روباز سنگ آهن سنگان خواف پرداختند. عطایی و همکاران در سال ۲۰۱۶ با کمی­سازی نظرات کیفی، اثرات زیست محیطی معادن زغال­سنگ البرز شرقی را مورد ارزیابی قرار دادند. صفاری و سرشکی در سال ۲۰۱۶ اثرات زیست محیطی مجموعه سیمان شاهرود را بررسی و با استفاده از مدل ریاضی فیلپس سطح پایداری را تعیین نمودند]۱[.

کرد و همکاران در سال ۱۳۹۵ به بررسی نقش گیاهان مرتعی در پالایش خاکهای آلوده به سرب و روی اطراف معدن سرب و روی آهنگران ملایر پرداخته اند. نتایج بررسی­ها نشان داد که گونه‌های گون اسبی، کلاه میرحسن و جوسیخ می‌توانند به منظور پالایش خاک­های آلوده به سرب و روی در مناطق مشابه مورد استفاده قرار گیرند]۸[. شرفی و همکاران در سال  ۱۳۹۸ پژوهشی بر روی پهنه بندی برخی از عناصر سمی در انباشتگاه باطله شرقی معدن سرب و روی انگوران با رویکرد زمین آمار انجام داده اند. نتایج حاصله نشان داد که مقادیر بالای As در نواحی جنوب، غرب و شمال انباشتگاه باطله است. همچنین، مقادیر بالای Cd در نواحی جنوب غربی و شمال شرقی انباشتگاه باطله تعیین شد. نتایج نشان داد که مقادیر بالای Co و Cu در نواحی غرب، جنوب و شمال انباشتگاه باطله تجمع پیدا کرده اند]۶[. اصانلو و رحمان پور با طراحی محدوده معدنی بر مبنای حداکثر سود و حداکثر عمر در معدن مس سونگون، توازن و تعادلی میان تمامی جنبه­های توسعه پایدار ایجاد کردند]۱۵[. فراهانی و بایزیدی در سال ۲۰۱۸ به مطالعه و ارزیابی اثرات اجتماعی و اقتصادی و اثرات زیست محیطی معادن شن و ماسه در جوامع محلی پرداختند. در این مطالعه آنها به صورت کیفی بین ۲۵۴ نفر که ۵۰ نفر از آنها خانم بودند، پرسشنامه­هایی پخش شد. این افراد را از بومی­های ۱۸ روستا در اطراف معادن شن و ماسه انتخاب کردند و به این نتیجه رسیدند که از لحاظ سطح رفاه و اقتصادی منطقه رشد چشمگیری داشته است. ولی از لحاظ زیست محیطی منطقه دچار آسیب­هایی شده است]۱۷[. خاها و همکاران در سال ۱۳۹۸ به مطالعه اثرات زیست محیطی در معدن گرانیت بوگ واقع در سیستان و بلوچستان پرداخته و سطح پایداری را ضعیف ارزیابی کرده­اند. تحولات اخیر و بهبود در روش­های EIA، موجب تعیین آثار عملیات معدنکاری بر محیط زیست با دقت بیشتری شده است. هدف و نتیجه اصلی این مطالعات، جلوگیری از اثرات مخرب فعالیت­های معدنی و صنعتی و افزایش کیفیت محیط زیست، دستیابی به استانداردهای زیست محیطی در تمام مراحل معدنکاری، ایجاد دانش و آگاهی درباره جنبه­های زیست محیطی در مدیریت پروژه، ارائه پیشنهاداتی جهت کاهش آلودگی منابع طبیعی و اجرای طرح­های مناسب می­باشد ]۲[. جهت ارزیابی آثار زیست محیطی معدن سنگ آهن صاحب سقز واقع در استان کردستان پس از مطالعات میدانی و جمع آوری اطلاعات لازم، فاکتورهای موثر زیست محیطی که در طول فعالیت معدنکاری باعث تغییر شرایط زیست محیطی موجود می­شوند انتخاب شدند. سپس بخش­هایی از محیط زیست که تحت تاثیر فاکتورهای موثر قرار می­گیرند و بیشترین تاثیر را بر تولید ناشی از استخراج معادن دارند، به عنوان مولفه­های زیست محیطی معدنکاری انتخاب گردیدند. امتیازهای مربوط به هر کدام از این فاکتورها و مولفه­ها توسط افراد خبره تعیین و میزان تاثیر هر فاکتور موثر بر هر مولفه زیست محیطی مشخص شد. در نهایت با کاربرد مدل ریاضی فیلیپس، به تعیین سطح و ماهیت توسعه پایدار معدن مورد مطالعه با استفاده از نتایج ارزیابی آثار محیط زیستی EIA به عنوان ورودی مدل پرداخته شد.

۲- موقعیت و زمین شناسی معدن سنگ آهن صاحب

معدن سنگ آهن صاحب سقز در شهر صاحب در شهرستان سقز و در استان کردستان واقع شده است. کانسار اسکارن صاحب با سن ائوسن- سنگهای کربناته پرمین، شامل کانی­های مگنتیت، ماالکیت با گانگ کارنت، کلیست و …. است که اکسید آهن در واحد اسکارنی به صورت لنزهایی با روند شرقی- غربی تمرکز یافته و جزء واحدهای زمین شناسی محدوده زون سنندج – سیرجان شامل واحدهای دگرگونی و اسکارنی توده گرانودیوریتی و سنگ­های ولکانیک آندزیت تا تراکی آندزیت می­باشد. واحد اسکارنی این ذخیره شامل سنگ­های دولومیت و کلسیت بوده که در اثر دگرگونی ناحیه­ای و مجاورتی تبدیل شده­اند. محدوده آهن صاحب سقز به صورت نوار تقریباً مستطیلی شکل می­باشد و دسترسی به بخش شرقی آن از آبادی یاپیشخان و با استفاده از جاده خاکی به طرف جنوب و دسترسی به بخش غربی آن از آبادی چاغرلو با استفاده از جاده خاکی به جنوب امکان پذیر است. استخراج در معدن صاحب سقز به صورت روباز در دو بخش غربی و شرقی تعریف شده است. در مجموع در حدود ۱۱ میلیون تن اعم از باطله و ماده معدنی استخراج خواهد شد. نسبت باطله­برداری حدود ۳/۳ برآورد شده است. ذخیره قابل استخراج در حدود ۷/۲ میلیون تن با عیار ۴۲ درصد آهن می­باشد. استخراج در مقطعی به طول ۱۷۰۰ متر از خرداد ماه سال ۱۳۹۵ شروع شده است که با توجه به تغییرات گسترش ماده معدنی در عمق، طراحی معدن با کف پیت­های متغیر از تراز ۱۴۸۰ متر در شرق تا تراز ۱۵۵۰ متر در غرب انجام شده است.  محدوده نهایی قابل استخراج در کانسار صاحب سقز از دو قسمت شرقی و غربی تشکیل شده است. نحوه استخراج عمدتاً به صورت کواری بوده و با افزایش عمق به شکل پیت در خواهد آمد. شروع عملیات استخراج در ابتدا از بخش شرقی به صورت کواری شروع شده و با ادامه این روند به سمت غرب ادامه    می­یابد]۳[. در شکل (۱) نمایی از وضعیت کنونی معدن نشان داده شده است.

 

 

شکل (۱): نمایی از معدن در حال استخراج سنگ آهن صاحب

۳- الگوریتم ارزیابی آثار زیست محیطی (EIA)

 بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی میزان تاثیر یک فعالیت برنامه­ریزی شده بر محیط زیست و اکوسیستم­ها را ارزیابی آثار زیست محیطی          می­نامند]۱[. به منظور ارزیابی آثار زیست محیطی معدن سنگ آهن صاحب، ابتدا فاکتورهای موثر و مولفه­های زیست محیطی تعیین و سپس آثار زیست محیطی آن ارزیابی می­گردد. مراحل ارزیابی آثار زیست محیطی در معدن مذکور بشرح ذیل است:

۱-۳- جمع آوری اطلاعات

در این مرحله، به منظور ارزیابی آثار زیست محیطی اطلاعاتی همچون زمین شناسی، ژئوتکنیک، هیدرولوژی، آب و هوا و … از منطقه مورد مطالعه جمع آوری و بررسی شده است.

۲-۳-فاکتورهای موثر و مولفه­های زیست محیطی

فاکتورهای موثر، عواملی هستند که در طول فعالیت معدنکاری باعث تغییر زیست محیطی موجود می­شوند. در جدول (۱) توضیحات و رده بندی امتیاز تعداد ۱۸ فاکتور موثر زیست محیطی در معدن مورد مطالعه با توجه به مطالعات قبلی و بسته به شرایط منطقه انتخاب شده است. امتیاز صفر، نشان دهنده بی اثر بودن فاکتور مدنظر و امتیاز ۱۰ نشان دهنده وضعیت بحرانی است. فاکتورهایی نظیر فاکتورهای اقتصادی و فرهنگی بین ۱۰- تا ۱۰ می­گیرند که علامت منفی نشان دهنده تاثیر مثبت این فاکتورهاست. در این مرحله نیاز است تا با استفاده از نظر کارشناسان و افراد خبره امتیاز فاکتورهای موثر تعیین شود. برای این منظور فاکتورهای موثر و مجموعه عوامل تاثیر گذار بر آنها به صورت جداول جداگانه تهیه و هر بخش در اختیار کارشناسان و افراد خبره شاغل در فعالیت­های معدنکاری و آشنا با مسائل اجتماعی و فرهنگی بررسی می­گردد. در ستون آخر جدول شماره ۱ نظر کارشناسان و افراد خبره حوزه معدنکاری ارائه شده است.

جدول (۱): فاکتورهای موثر در معدنکاری

بخش­هایی از محیط زیست که تحت تاثیر فاکتورهای موثر قرار می­گیرند و بیشترین تاثیر را بر تولید ناشی از استخراج معادن دارند، مولفه­های زیست محیطی معدنکاری نامیده می­شوند که به دو گروه مولفه­های محیطی (E) و مولفه های انسانی (HNL) تقسیم شده که در جدول (۲) نشان داده شده است.

جدول (۲): مولفه­های زیست محیطی معدنکاری]۱[.

مولفه های محیطی (E)				مولفه های انسانی (HNI)
اتمسفر	بیوسفر	هیدروسفر	لیتوسفر
کیفیت هوا (A۱) آرامش صوتی (A۲)	اکولوژی (B۱)	آبهای سطحی (H۱) آبهای زیرزمینی (H۲)	کاربری منطقه (L۱) تاسیسات سطحی (L2) چشم انداز منطقه (L3) خاک منطقه (L۴)	سلامتی و ایمنی انسان (HNI1) مسائل اجتماعی (HNI2) مسائل اقتصادی (HNI3)

 

 

 

 

 

 

 

 

۳-۳-تشکیل ماتریس مقادیر وزنی

بررسی­های زیست محیطی معمولاً توسط روش­های ماتریسی انجام می­شود که یک بعد ماتریس را فاکتورهای موثر و بعد دیگر را مولفه­های زیست محیطی که تحت تاثیر فاکتورهای موثر می­باشند، تشکیل می­دهند. تاثیر هر فاکتور بر هر مولفه زیست محیطی توسط چهار رده که توسط افراد خبره امتیاز دهی شده که در جدول ۳ ارائه شده است.

 

جدول (۳): تاثیر هر فاکتور موثر بر هر مولفه زیست محیطی

طبقه بندی	بی تاثیر (Nun)	تاثیر کم (Min)	تاثیر متوسط (Med)	حداکثر تاثیر (Max)
مقدار	۰	۱	۲	۴

 

 

 

۴-۳-بی مقیاس سازی

به منظور نرمال­سازی ماتریس مقادیر وزنی، عناصر بردار ستونی با هم جمع و هر یک از این عناصر بر این مجموع تقسیم می­شوند. همچنین با توجه به بازه در نظر گرفته شده برای محدوده امتیاز فاکتورهای موثر، مقادیر به دست آمده در عدد ۱۰ ضرب شده­اند که نتایج آن در جدول شماره ۴ ارائه شده است.

جدول (۴): مقادیر توزین شده اثر هر فاکتور موثر بر هر مولفه زیست محیطی

۵-۳- ارزیابی آثار زیست محیطی

به منظور به دست آوردن امتیاز تاثیر هر مولفه زیست محیطی، باید مقدار به دست آمده برای هر فاکتور را در ردیف مربوط به آن در ماتریس مقادیر وزنی ضرب کرد. بدین ترتیب تاثیر هر فاکتور موثر بر هر یک از مولفه­های زیست محیطی به دست می­آید. در ماتریس به دست آمده مجموع اعداد هر ستون آن بیانگر درصد آسیب زیست محیطی برای هر مولفه زیست محیطی است که نتایج آن در جدول ۵ و شکل ۲ نشان داده شده است. به عنوان مثال، مقدار وزنی فاکتور تغییر در کاربری منطقه با توجه به مولفه آرامش صوتی برابر است با (۲۹/۱=۲۹/۱×۱).

جدول ۵: تاثیرات کلی فاکتورهای موثر بر مولفه­های زیست محیطی

 

 

همان گونه که مشاهده می­گردد، مولفه­های سلامتی و ایمنی انسان، مسائل اجتماعی و آرامش صوتی به ترتیب با امتیازهای ۴۶، ۴۱ و ۳۳ درصد، بیش از سایر مولفه­ها دچار آسیب شده­اند. با توجه به نتایج ارزیابی آثار زیست محیطی در معدن سنگ آهن صاحب، به منظور ارزیابی پایداری از مدل فیلیپس استفاده می­گردد.

شکل (۲): ارزیابی درصد آسیب مولفه­های زیست محیطی در معدن سنگ آهن صاحب

 

۴-مدل فیلیپس

فیلیپس در سال ۲۰۱۰ با ارائه یک مدل عددی برای محاسبه پایداری در بخش معدنکاری روشی را ارائه داد. این روش بر مبنای روش فولچی ارائه شده است. در این روش علایق انسانی از شاخص­های پایدار کم شده و در صورت مثبت بودن رابطه نتیجه­گیری می­شود که

معدن در راستای توسعه پایدار است. فیلیپس روش خود را بر روی دو معدن گل گهر و چغارت در ایران آزمایش کرد و هیچ یک از این دو معدن در راستای توسعه پایدار نبودند. همچنین وی این روش را بر روی ۹ معدن در اسرائیل آزمایش کرد و نتیجه گرفت که تنها دو معدن در راستای توسعه پایدار هستند. مدل فیلیپس در واقع یکی از مرجع­ترین مدل­های ارزیابی توسعه پایدار در معدنکاری محسوب می­شود]۱۸-۱۹[.

۱-۴- مدل عدد پایداری

مدل عددی پایداری، اولین بار توسط فیلیپس و همکارانش ابداع گردید و پس از آن توسط وی ارتقا داده شده است. این مدل مفهوم پایداری، محدوده تغییر و مولفه­های کلیدی و شرایطی که تحت آن پایداری و یا ناپایداری رخ می­دهد را تعریف کرد. در این مدل مقادیر مولفه­های E و HNI با استفاده از روابط شماره­های ۱ و ۲ محاسبه می­شوند. حداکثر مقدار برای هر دو مولفه محیطی و انسانی ۱۰۰ درصد در نظر گرفته شده است.

 

 (۱)

      (۲)

پارامترهای زیست محیطی معدنکاری به کار در روابط فوق در جدول­های شماره ۲ تعریف شده­اند. بدین ترتیب که اگر مقدار به دست آمده برای E بزرگتر از مقدار HNI باشد، پروژه پایدار و اگر کوچکتر مساوی آن باشد پروژه ناپایدار است.

در صورت پایداری پروژه، می توان مقدار S را از رابطه شماره ۳ محاسبه نمود]۱۷[.

      (۳)

سطح و ماهیت عدد پایداری پروژه­ها، براساس جدول ۶ ارزیابی می­گردد.

جدول (۶): تعیین میزان پایداری ]۱۲[.

پایداری	بازه S
خیلی ضعیف	۰۰۱/۰ تا ۲۵/۰
ضعیف	۲۵۱/۰ تا ۵/۰
قوی	۵۰۱/۰ تا ۷۵۰/۰
خیلی قوی	۷۵۱/۰ تا ۱

 

 

 

 

 

 

 

۵- ارزیابی توسعه پایدار در معدن سنگ آهن صاحب

همان گونه که در جدول شماره ۵ ملاحظه شد، ارزیابی آثار زیست محیطی معدن سنگ آهن صاحب با روش ماتریس انجام شده است. در مرحله بعد به منظور ارزیابی توسعه پایدار در معدن مذکور، با استفاده از روابط ۱ تا ۳، مولفه­های محیطی (۸۳/۰) و انسانی (۵۲/۰) و پایداری تعیین شده است که نتایج حاصله در جدول­های شماره ۷ و ۸ ارائه شده­اند.

جدول (۷): مولفه­‌های زیست محیطی معدنکاری

مولفه های محیطی E	اتمسفر	کیفیت هوا آرامش صوتی	A۱ A۲	۲۵ ۳۳	Amax	۲۰۰
	بیوسفر	اکولوژی	B۱	۲۲	B max	۱۰۰
	هیدروسفر	آبهای سطحی آبهای زیرزمینی	H۱ H۲	۰ ۰	H max	۲۰۰
	لیتوسفر	کاربری منطقه تاسیسات سطحی چشم انداز منطقه خاک منطقه	L۱ L۲ L۳ L۴	۱۴ ۳۲ ۱۷ ۶	L max	۴۰۰
مولفه های انسانی HNI		سلامتی و ایمنی انسان مسائل اجتماعی مسائل اقتصادی	HNI1 HNI2 HNI3	۴۶ ۴۱ ۳۱	H NI max	۳۰۰

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول (۸): سطح پایداری معدن سنگ آهن صاحب      

عنوان	مقادیر
مولفه ­های محیطی	۸۳/۰
مولفه­ های انسانی	۵۲/۰
پایداری	۳۱/۰
سطح پایداری	ضعیف

 

 

 

 

 

 

 

۶-نتیجه­‌گیری

   در این پژوهش با استفاده از نتایج آثار زیست محیطی معدن سنگ آهن صاحب و با بهره­‌گیری از مدل ریاضی فیلیپس، پایداری معدن مذکور ارزیابی شده است. با توجه به اینکه مقدار به دست آمده برای مولفه­‌های زیست محیطی بزرگتر از مقدار به دست آمده برای مولفه­‌های انسانی است، میزان پایداری ۳۱/۰ محاسبه شده که سطح پایداری آن در رده ضعیف طبقه­‌بندی می­گردد. می­توان این پایداری ضعیف را ناشی از درصد آسیب بالا برای مولفه­‌های زیست محیطی از قبیل سلامتی و ایمنی انسان، مسائل اجتماعی و آرامش صوتی دانست که با توجه به ارزیابی آثار زیست محیطی به ترتیب دارای مقادیر ۴۶، ۴۱ و ۳۳ درصد می­باشند. بنابراین تمهیدات مناسب جهت انجام فعالیت­‌های معدنی در منطقه با اولویت محیط زیست باید صورت گیرد.

مراجع

]۱[ ایلخانی، الیاس؛ ارزیابی توسعه پایدار در معدنکاری روباز (مطالعه موردی: معدن سنگ آهن سنگان)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شاهرود، ۱۳۹۴٫

]۲[ کاخا، غلامحسن؛ طبسی، سمیه؛ دوچشمه گرگیج، علیرضا و جامی، محسن؛ ارزیابی اثرات محیط زیستی و تعیین سطح پایداری معدن گرانیت با استفاده از مدل فیلیپس، مجله مخاطرات محیط طبیعی، دوره هشتم، شماره بیست و دوم، صفحات ۲۱۲-۱۹۹، ۱۳۹۸٫

]۳[ قدیمی، مصطفی؛ نیک گفتار، محمد رضا؛ بررسی شیب پایدار دیواره­های معدن سنگ آهن صاحب سقز، چهارمین همایش ملی معادن روباز، ۲۴ تا ۲۷ اردیبهشت ماه ۱۳۹۶٫

]۴[ دیانی، محمود؛ محمدی، جهانگرد؛ نادری، مهدی؛ تجزیه و تحلیل زمین آماری غلظت سرب، روی و کادمیم در خاکهای حومه سپاهان شهر واقع در جنوب اصفهان، نشریه آب و خاک، ۱۳۸۸، جلد ۲۳، شماره ۴، صفحات ۷۶-۶۷٫

]۵[ اسماعیل پور فرد، نسترن؛ گیوی، جواد؛ داوودیان، علیرضا؛ آلودگی خاک، آب، گیاه و گرد و غبار به روی، سرب و کادمیم در جنوب غربی اصفهان، نشریه آب و خاک، ۱۳۹۴، جلد ۲۹، شماره ۲، صفحات ۴۵۲-۴۴۱٫

]۶[ شرفی، عباس؛ بیگی، حامد؛ دولتی ارده جانی، فرامرز؛ رضایی، بهرام؛ سرقینی؛ جعفر؛ پهنه بندی برخی از عناصر سمی در انباشتگاه باطله شرقی معدن سرب و روی انگوران با رویکرد زمین آمار، نشریه علمی و پژوهشی مهندسی معدن، ۱۳۹۹، دوره ۱۵، شماره ۴۶، صفحات ۴۹-۴۰٫

]۷[ شریعتی، شهرام؛ آقانباتی، سید علی؛ موسوی حرمی، سیدرضا؛ مدیری، سروش؛ آدابی، محمد حسین؛ بررسی میزان آلایندگی ناشی از صنایع معدنی و فرآوری سرب و روی بر آب و خاک منطقه انگوران- دندی، نشریه علوم زمین، ۱۳۹۰، دوره ۲۱، شماره ۸۱، صفحات ۵۴-۴۵٫

]۸[ کرد، بهروز؛ صفی خانی، فضل اله؛ خادمی، امین؛ پورعباسی، سارا؛ بررسی نقش گیاهان مرتعی در پالایش خاک آلوده به سرب و روی اطراف معدن سرب و روی آهنگران ملایر، نشریه تحقیقات مرتع و بیابان ایران، ۱۳۹۷، دوره ۲۵، شماره یک، صفحات ۸۸-۷۸٫

[۹] BASU, A., & KUMAR, U., “Innovation and Technology Driven Sustainability Performance Management Framework (ITSPM) for the Mining and Minerals Sector”, International Journal of Surface Mining, Reclamation and Environment, 135-149, 2004.

[۱۰] Jarvis, A., & Younger, P. “Broadening the scope of mine water environmental impact assessment: a UK perspective”, Environmental Impact Assessment Review 20, 85-96, 2000.

[۱۱] Canter, L., “Environmental Impact Assessment”, ۲nd Edition McGraw-Hill, New York, 1996.

[۱۲] Pastakia, C.,“The Rapid Impact Assessment Matrix (RIAM) — A New Tool for Environmental Impact Assessment”, In: Jensen, K., Ed., Environmental Impact Assessment Using the Rapid Impact Assessment Matrix (RIAM), Olsen & Olsen, Fredensborg, 8-17. 416, 1998.

[۱۳] Ferreira, H., & Garcia Praca Leite, M., “A Life Cycle Assessment (LCA) study of iron ore mining”, Journal of Cleaner Production, 1-11, 2015.

[۱۴]. Parashar, A., Paliwal, R., & Rambabu, P.,“Utility of Fuzzy Cross Impact Simulation in Enviromental Assessment”, Environmental Impact Assessment Review 17, 427-447, 1997.

[۱۵] Osanloo, M., & Rahmanpour, M., “Mine Design Selection Considering Sustainable Development”, Mine Planning and Equipment Selection, pp 151-163, 2014.

[۱۶] Samimi Namin, F, K Shahriar, and A Bascetin., “Environmental impact assessment of mining activities. A new approach for mining methods selection”, Gospodarka Surowcami Mineralnymi, 27: 113-43, 2011.

[۱۷] Farahani, H, and Shadi B., “Modeling the assessment of socioeconomical and environmental impacts of sand mining on local communities: A case study of Villages Tatao River Bank in North-western part of Iran”, Resources policy, 55: 87-95, 2018.

[۱۸] Phillips, J., “The level and nature of sustainability for clusters of abandoned limestone quarries in the southern PalestinianWest Bank”, Israel, Appl. Geogr. 32, 376-392, 2012 a.

[۱۴] Phillips, J. “Using a mathematical model to assess the sustainability of proposed bauxite mining in Andhra Pradesh, India from a quantitative-based environmental impact assessment”, Environ. Earth Sci. 67: 1587-1603, 2012 b.